Motywacja to pojęcie szeroko rozpowszechnione przez kampanie marketingowe, szkolenia biznesowe, poradniki, którym często towarzyszy pytanie - Jak skutecznie zmotywować zespół, pracownika, partnera, dziecko do zmiany zachowania? W powyżych przykładach nacisk kładziony jest na zdecydowanie mniej skuteczną, ale czasem szybciej budowaną motywację zewnętrzną, w odróżnieniu od wymagającej nieco większego wysiłku, ale za to zdecydowanie trwalszą - motywację wewnątrzsterowną.
Motywacja nie jest stałą cechą człowieka, często jest mylona z temperamentem lub osobowością. Motywacja to dyspozycja, która może ulegać bardzo szybkiej zmianie w zależności od naszych myśli, otoczenia, przebiegu rozmowy, poziomu zapokojenia potrzeb, zmiany nastawienia, a przede wszystkim od naszych zmiennych stanów emocjonalnych.
Inny poziom motywacji mamy w czasie niewyspania, kiedy jedziemy na wakacje, niż kiedy idziemy do stałej pracy; inną w zależności od tego, czy jesteśmy głodni, czy nasyceni; czy do pracy wstajemy w poniedziałek rano, czy w piatek; czy do sesji egzaminacyjnej mamy dwa misiące, czy dwa dni; czy rozmawiamy z osobą atrakcyjną seksualnie, czy też z osobą mniej atrakcyjną w naszej ocenie.
Motywacja, to mechanizm, który towarzyszy każdej aktywności życiowej: budowaniu relacji, studiowaniu, pracy, wyborze miejsca na wakacje, ale również codzinnym decyzjom dotyczącym tego, co zjemy, w co się ubierzemy, jakich słów użyjemy w rozmowie.
Twórcy Dialogu Motywującego od lat 80-ych ubiegłego wieku badając motywację, wskazują na kilka jej właściwości.
- Proces. Motywacja ma charakter procesu, który można samodzielnie inicjować, podtrzymywać i kończyć. Procesem tym możemy zarządzać na każdym jego etapie, możemy go wzmacniać i osłabiać.
- Dynamika. Na początku wykonywanego zadania motywacja może być niższa, pod koniec, widząc kres wysiłków, może nam ona wzrastać. Opada przy prokrastynowaniu zadania, wzrasta kiedy dostrzegamy naszą efektywność.
- Zmienność w czasie. To samo zadanie możemy wykonywać przez 15 minut, lub rozwlekać do kilku godzin robiąc kolejna kawę, czy wykonując kolejny telefon do przyjaciela.
- Kontakt z osobą. Osoba oceniająca, krytyczna, niewrażliwa, z większym prawdopodobieństwem będzie obniżać motywację. Osoba dowartościowująca, empatyczna, refleksyjna może z większym prawdopodobieństwem wpływać na podniesienie jej poziomu.
- Zależność od umiejetności. Motywację, jak większość umiejętności, można wyćwiczyć. Trening motywacji można zacząć od badania zależności między natężeniem emocji i nasileniem motywacji. Od sprawdzenia, jakie wartości i potrzeby ją determinują? Jakie okolicznosci i stan samopoczucia nam towarzyszy kiedy motywacja jest wysoka?
Trzy podstawowe mechanizmy kierujące ludzką motywacją:
- Wartości. Na ile dana aktywnosć jest dla nas ważna, na ile ma sens dla naszego życia? Na ile dana aktywność jest wysoko w hierarchii naszych wartości potrzeb i w jaki sposób na te wartości i potrzeby odpowiada?
- Zdolności. W jakim zakresie mamy poczucie, że posiadamy umiejętności i predspozycje do danej aktywności? I czy chcemy nad nimi pracować?
- Gotowość. Czy czujemy się gotowi, aby podjąć tę aktywność? Czy chcemy się teraz tym zajmować? Jesli nie chcemy, to co stoi nam na przeszkodzie?
Na każdym etapie zmiany i budowania motywacji towarzyszą nam przeciwstawne tendencje i ambiwalentne emocje. Na przykład:
- Prokrastynacji przy egzaminach towarzyszy, z jednej strony, chęć zaliczenia przemiotu i doświadczenia ulgi, z drugiej, lęk przed oceną, przed kompromitacją.
- W wystapieniach publicznych, z jednej strony, występuje potrzeba autoprezentacji, czasem prestiżu, z drugiej, lęk przed krytyką i upokorzeniem.
- W budowanie partnerskich relacji: lęk przed odrzuceniem oraz potrzeba bliskości.
- Przy konsultacji psychologicznej: lęk przed diagnozą oraz potrzeba ulgi i poprawy samopoczcia.
Korzystając z filozoficznej brzytwy Ockhama, jakość motywacji można wyjaśnić jakością wewnętrznej narracji. Im więcej w narracji jest samokrytyki, rozpamiętywania porażek, analizowania pesymistycznych scenariuszy, porównywania do innych, tym mniejsza jest szansa na rozwój motywacji. Im więcej w autonarracji jest alternatywnych scenariuszy, zwracania uwagi na umiejętności, traktowania sytuacji jako wyzwanie do rozwoju, mniej obaw przed oceną, więcej zaciekawienia, tym motywacja zyskuje większe pole do rozwoju.
Nad motywacją możemy stale pracować, niezależnie od wieku, dyspozycji, charakteru. Z reguły najważniejsza przeszkoda na drodze do jej zmiany leży w naszych przekonaniach i utrwalonych nawykach, które również ulegają zmianie.
Autor:
mgr Cezary Barański
psycholog, psychoterapeuta
