Emocje nie są ani dobre, ani złe. Po prostu są. Żeby sobie z nimi radzić, najpierw trzeba je zrozumieć.

„Nad emocjami trzeba panować…”

„Niektóre uczucia mogą mnie przyprawić o szaleństwo …”

„Nie będę umiał kontrolować swoich emocji…”

„Wydaje się, że moje uczucia pojawiają się znikąd…”

Przytoczone powyżej opinie, dotyczące emocji są powszechnie spotykane i wielokrotnie powtarzane. Wydaje się, że przekonanie o prawdziwości tych stwierdzeń jest wśród społeczeństwa bardzo wysokie. Okazuje się jednak, że to co często słyszymy o emocjach i powtarzamy, a w konsekwencji utrwalamy jako poglądy - nie do końca jest zgodne z prawdziwą naturą emocji. Istnieje bowiem wiele mitów, które przysłaniają i niejako zniekształcają nasze rozumienie tego czym emocje są, jak powstają i do czego mogą nas doprowadzić.

Przyjrzyjmy się zatem kilku podstawowym faktom na temat emocji, które pozwolą nam lepiej zrozumieć ich funkcje.

Emocje powstały i ewoluowały po to aby ostrzegać nas przed niebezpieczeństwem oraz informować o naszych potrzebach, frustracjach, prawach. W teorii ewolucji emocje są rozumiane jako reakcje przystosowawcze na zagrożenie. Oznacza to, że na przykład strach – uniwersalna emocja typowa również dla zwierząt – może zmusić nas do zastygnięcia w bezruchu, zmotywować do walki lub ucieczki przed niebezpieczeństwem. Strach może nas też motywować do działania, czyli np. do nauki do zbliżającego się egzaminu. Emocje pomagają nam ocenić możliwości, które mamy do wyboru oraz motywują nas do zmiany zachowania. Pomagają nam także nawiązywać kontakt z innymi ludźmi i tworzyć bliskie relacje. Wyrażając emocje wpływamy na innych ludzi, niezależnie od tego czy taki jest nasz zamiar czy też nie. Wyrażanie smutku pomaga radzić sobie ze stratą, może wywołać u innych ludzi troskę i chęć pomocy. Wyrażanie złości lub gniewu komunikuje o tym co nas rani i gdzie są nasze granice, a okazywanie miłości może nas zbliżyć do innych.

Ludzie rodzą się ze zdolnością odczuwania podstawowych emocji takich jak radość, smutek, strach, odraza czy złość. To co dla nas ludzi jest wspólne, to okazywanie emocji w postaci uniwersalnych wzorców mimicznych, przyjmowanej postawie ciała, spojrzeniu i gestach. Wieloletni badacz emocji Paul Ekman wykazał, że istnieją emocje podstawowe, uniwersalne typowe dla wszystkich ludzi, a wyraz twarzy odzwierciedlający te stany odnajdziemy we wszystkich kulturach świata.

Emocje mają charakter wielowymiarowy. Ich przeżywanie jest „procesem” - angażują reakcję całego organizmu. Obejmują ocenę poznawczą (interpretację zdarzenia – np. lęk), reakcję fizjologiczną (neurochemiczne zmiany w mózgu, zmiany w ciele i na twarzy – np. napięcie mięśni, przyspieszone tętno, zwiększona potliwość) i reakcję behawioralną – czyli popychają nas do konkretnego działania. Emocje nie pojawiają się więc nie wiadomo skąd, nie powstają też w naszym sercu, ale są reakcją na nasze myśli, wspomnienia, spostrzeżenia. Mają one swoje źródło w tym jak postrzegamy i oceniamy zdarzenia zewnętrzne lub wewnętrzne procesy myślowe (np. obrazy, wyobrażenia). To jakiej emocji doświadczysz w reakcji na zdarzenie, będzie zależało od Twojej interpretacji oraz od tego co uważasz na ten temat (ocena poznawcza). Za powstawanie emocji odpowiedzialny jest nasz mózg, a konkretnie część zwana układem limbicznym. Główną rolę w powstawaniu emocji mają: wzgórze, ciało migdałowate, kora czołowa, wegetatywny układ nerwowy.

Doświadczenie emocji jest więc naszą reakcją na to jak widzimy i oceniamy ludzi, relacje, zdarzenia i sytuacje wokół nas. Przeżywanie uczuć np. złości, lęku, strachu samo w sobie nie stanowi problemu ponieważ nie ma dobrych ani złych emocji. Jako reakcje organizmu, emocje po prostu istnieją. Problemem może być trudność w uświadamianiu sobie tych emocji, zaakceptowaniu ich, rozumieniu i wyrażaniu. Ludzie często obawiają się swoich uczuć, ponieważ uważają, że będą one trwać w nieskończoność lub, że wyrażając je zostaną niezrozumieni, a w konsekwencji odrzuceni. Za tą obawą kryje się przekonanie, że emocje mają długi czas trwania, a przeżywane często mogą się utrwalać. Emocje mają jednak charakter przejściowy – zmieniają się z chwili na chwilę, a to co może je podtrzymywać to myślenie – zarówno o tym, co je wywołało jak i o samej emocji, czyli o tym co właśnie odczuwamy.

Również przeżywanie bardziej intensywnych emocji jest całkowicie normalne. To, że czujemy złość, gniew, pożądanie jest zgodne z naszą naturą. Trudnością, która może pojawić się w przeżywaniu silnych emocji jest to, czy potrafimy je poprawnie zidentyfikować i wyrazić. Kiedy myślisz, że niektórych emocji nie da się kontrolować albo obawiasz się, że emocje przejmą nad Tobą kontrolę – obawiasz się ich działania i konsekwencji, a w efekcie blokujesz ich wyrażanie. Informacją, która może Ci pomóc w przeżywaniu bardziej intensywnych emocji, jest to, że w przestrzeni między tym co czuję (doświadczaniu emocji) a jej wyrażaniu (konkretnym zachowaniu) zawsze jest „czas” by zastanowić się, co można z tą emocją zrobić. Kłopot pojawia się wtedy, gdy działamy błyskawicznie, bezrefleksyjnie, ufając tym emocjom jako jedynym słusznym impulsom do działania.

Należy pamiętać, że emocje nie są faktami. Są one reakcją na to jak oceniamy dane zdarzenia i jakie nadajemy im znaczenie. Umiejętnością, której można się nauczyć i nią posługiwać jest regulacja emocji. Istotą jest tutaj kwestia identyfikowania, wyrażania i komunikowania emocji, a także jej uprawomocniania (tzn. uznania jej za normalną, potrzebną, naturalną) oraz radzenia sobie z nią w sposób, który jest dla nas użyteczny. Emocje często są tłumione czy blokowane, a przez to nie wyrażane. Jeśli z jakiegoś powodu nie masz kontaktu ze swoimi emocjami, nie potrafisz ich wyrazić możesz czuć się zmęczony, ospały lub przygnębiony. Dlatego ważne jest nabycie umiejętności rozróżniania emocji, nazywania ich oraz stosowania pomocnych strategii radzenia sobie z nimi. Dobra wiadomość jest taka, że tej umiejętności można się nauczyć, wymaga to czasu i cierpliwości, ale jest to możliwe.

mgr Marzena Trytek

psycholog, psychoterapeutka